- Jacob Khawlhring

Mimkut thla tahrik ni 24-26 chhung hian Mizo Zirlai Pawl inkhawmpui Lian ber chu Champhai Tlangsam khelmualah hman a ni dawn a, Inkhawmpui thlenna tur khua Tlangsam khua hi Thanghlianga Sailo Lalna khua kum 100 tlin lawm tawh In 500 chuang khua an ni a, khaw thleng nuam tak leh mikhual chunga that chhuah thin khua an ni.



Tlangsam lal Thanghlianga Sailo pa, Lalsanga Sailo chu kum 1984-ah Tlangsam-ah hian khua a sat a, an awmna hmun hi Lalsanga hmun tih a ni. Kum 2 hnu 1896-ah Ngurah a kai phei leh a; a fapa Thanghlianga Sailo in dan nan kum 1909-ah  a chhuahsan tak Tlangsamah hian a khawnbawl upa-te chu khua a sah tir a, kum 1910-ah khua dinin Thanghlianga Sailo chu Tlangsamah hian a indang ta a ni.

Mizorama Surveyor ho ‘Tlangsam’ an tih mai thin an lo chhuah khan pholeng an tar a, pholeng an tarna hmunah chuan khua an din tak avangin Tlangsam hoin Tlang an sam kha khaw hmingah chawiin Tlangsam an ti zui ta a ni.

Mizoram a buai khan a tirah Tlangsam hi khaw khawmna hmun tura tih ni mah se, khaw khawmna hmun atan hian hman a ni leh ta lo a. Champhai, Zote leh Ruantlang-ah te khawm an ni a, vantlang inrawnkhawmin ro an rel angin Tlangsam mipui kal an tamna ber Ruantlanga kalte chuan Tlangsam khawtlang nihna leh Kohhrante an chhawm a, Ruantlangah hian Tlangsam VC hnuaia awm Sawntlung khua nen kohhran leh khawtlang chu hmun khatah inchhunfinin Tlangsam tih hming an pu zui ta zel a ni.

Ram buai a reh a, mahni khua theuhah haw phal a ni tak hnuah khan 'engtin nge mi ramah hla kan sak theih ang' tiin an let leh ta a, khaw hluiah kir tawhoin Kanghlai tlang, tuna an awmnaah hian an in bengbel zui a, Champhai leh Zotea khawmte pawh let vein Tlangsam khua tih hming pu chhunzawmin an awm ta a ni.

Tlangsam hi Myanmar ramri depa awm niin Champhai atanga Km 7 leka hla awm a ni a. Auto Rickshaw leh Taxi in minute 15 vel lek tlan a ni. Champhai leh a chhehvel i vawi khat kalna a nih chuan kein kal la, nuam i tih zawk a rinawm. Mizorama phai zawl zau ber i rawn paltlang hnuah Tlangsam khawluh dawnah Mualselawi in  bawk vung chungin a lo hmuak che ang a, he tlang hi hmanah chuan a bu ul ul thin a, pawite sumdawngin an chhun hlum vanga hetia bawk ta reng hi a ni. Tlangsam khaw luh kaah chuan Khawvel ang pawha thing vang pawl tak Sasaw thing a lo chawrno hring hlep hlep ang a, i mit a hah dam sawng sawng mai ang. 

Tawite i rawn kal leh hlek ang a, Tlangsam Centenary lung leh Tlangsam lal Thanghlianga Sailo lungin Sericulture Farm luhkaah tak a lo hmuak ang che. Chhak lam i hawi hret chuan Zawlaidi leh Champ Wine siam chhuahna hmunpui Winery a lo in hung luah ang a, mahse lut kawi duh rih suh harhfima kan khawchhung fanpui phawt che kan duh tlat. 

Thui lo te i rawn tlan leh ang a, thlang lam i hawi chuan Champhai zawl zau tak i rawn kal kawnga i la hmuh loh hlir i  hmu leh ang. Pen hnih i pen leh hleka hma lam i hawi chuan Tlangsam khaw chhung i rawn hmu nghal tuarh ang. I rin aiin in a tam lo mai thei. Kha aia tam mah zawk kha a lang lo lamah a la awm a nia.

I rawn kal zel chuan, kawn hmasa ber i rawn thleng ang a, Kha kawn kha |ekdenkawn a nih kha. Kawn bul lawkah khan Thing lian zet mai Tekin a deng hlum a, chu mi hming chawi chuan |ekdenkawn hming pu ta a ni. Tekdenkawn a\ang khan han lehhawi la, CRC Biak in chhip a lang thei viai viai ang, kha lai kawngah khan i kal chuan Centenary lungphunah khan i chhuak leh ang. Main road-ah khan han kal zel a, Tlangsam North Presbyterian Kohhran Biak In i hmu ang.

Rawn kal phei zel la kawng peng a lo awm ang a, kawng hnuai zawkah khan kal ang che. Theirekawr I rawn pel phei zel ang a, Vengthlang kawnah I rawn chhuak phei ang. Kawn a\ang chuan han hawi vang vang la, khawilam nge i pan per dawn tih duhthlan tiharsa turin i rawn chuan chhuahna nen kawng peng 5 a lo awm ang. Veilama penna pahnih awm kha MZP Inkhawmpui lian Pandal panna kawng ve ve a ni a, i duh zawk zawk kawng i thlang thei ang. Kawng chung zawka i kal chuan thui lo teah kawng peng pahnih a lo awm leh ang a, kawi loa i zawh tlang khan Pandal lam i pan zel tihna a ni ang. I tlan zel ang a, kawng peng pahnih a lo awm leh ang a, pakhat zawk kha Myanmar leh Mizoram inrina lui Tiau kalkawng a ni a, i duh chuan Zotlang lamah pawh i kal thei ang. A chung zawk i zawh chuan thui lo te i tlan anga, Tlangsam Khelmuala Pandal sak i han pawh nghal ang a, i tlan tlang a nih erawh chuan Polytechnic building i thleng thuai ang. I kal tlang zel a nih chuan hmun mawi leh nuam em em Tlangsam Eco Park i han thleng ang. Khua han chuan la Mizorama phai zawl zau ber Champhai zawl zawng zawng i hmu kim vek thei ang a. Chhak lam i haw chuan Tiau lui i hmu ang a, khua thian that chuan Rih dil pawh a lang viai viau thei ang. Mizote chanchina tlang hmingthang tak Lentlang i hmu bawk ang a. Hla phuah thiam Thangtharte hla phuah tur a phuah khalh vek an hlauh avanga a nung chunga an phum tak Pi Hmuaki an phumna pawh i hmu thei bawk ang.

Nichina i rawn tlan pelh tak Presbyterian Biak in lo lama i kawi chuan kawng peng pahnih zawk a lo awm ang a, a hnuai zawka i kal chuan Google Map-a Ramhuai Road an tih mai kawng kha i zawh tihna a ni, mahse hlau suh Ramhuai reng reng an awm lo. A chung zawka i tlan chuan kawng peng pahnih a lo awm leh ang a, veilama i tlan chuan Tekdenkawnah i chhuak leh ang. Dinglama i tlan chuan thui lo teah thui pawh i kal hmain a hming ringawt i lo hriat thin Pu Vanlalzawna In a lo ding ang. Kha in kha Lalzawna Pawl tia i lo hriat lar Pathian Kohhran Biak In a ni nghal bawk. A in bul maia Kross var lianpui bulah khan thlan lung lian zet a lo ding ang a, thlan lung inziak i chhiar chuan Pu Vanlalzawna thlan a ni ti i hre thei ang. Pu Zawna In a\anga i chho zel chuan Seventh Day Biak In i  thleng ang a, dinglama i chho leh hret chuan Tlangsam High School i thleng chawpchilh nghal ang. Khua han chuan la, nichina i kal na hnu zawng zawngte kha i hmu kim vek deuh thaw ang.

Khua han chuan la, Champhai zawl han thlir mah teh a lang zau teh a ni a, Presbyterian School building zawn tlang bawk ruah kha Lalluia Beram tlang a ni a. Khu tlangah khuan Sawntlung Lal Lalluia'n beram a veng thin a, nikhat chu a beram ven laiin chhum a rawn zing vak mai a, a beramte chu lungah an chang zo ta vek mai a ni. Chung Beram lunga changta te pawh an la dum thleh thluah khu. I duh chuan zu kal mahteh Lallluia thutthleng pawh a la awm mai thei. I veilamah i mit han len hret la, Champhai zawla tlang sawi hlawh Mualnuam pawh a bawh vung khu. Sawng zawng zawng saw Zotlang ram emaw an ti a, Tlangsam ram vek a nih saw. Khua i hmuh hniam zawk saw Zotlang a ni a, a sang zawk a mi saw Ruantlang a nih saw. A sira lo lang ve det det saw Mualkawi a ni a, a vei lama lo lang vet vet saw Melbuk a ni bawk saw.

Pathianni i cham thleng a nih chuan Inkhawm tur leh hnathawka chhuak an in pel suau suau ang a, mak ti reng reng suh. Pathianni serh leh Sabath ni (Inrinni) serh an inzat thuak a nia. An inlungrual loh ring ngawt bawk suh ang che, an inlungrual teh a ni a, an pawi i sawia khawtlang dan i  bawhchhiat vaih chuan an um hawng dawr dawr mai ang che. Chuti ang an nih avang ringawt chuan nula rim tim reng reng suh mikhual lakah an nula te an hauh \ung ngai lo va, an lo thian kawm bawrh bawrh mai ang che.

Zing i han tho ang a, Milukham a\angin Ni a rawn chhuak eng ph>t ang a, Champhai zawl a rawn chhun raih ang a, phai kama Sasaw thing hring nghalhte leh hnim hring daiin a bawhte kha a rawn chhun tle ser ser ang a, dam man awm hliah hliahin i hre thar leh ang a, cham hlen mai i duh ka ring mang e.